لابی نتانیاهو در واشنگتن/ نخست وزیر اسرائیل در دیدار با ترامپ به دنبال چیست؟

اقتصاد آنلاین، محمد بیات: پس از پایان سفر جنجالی نتانیاهو به مجارستان، نخست وزیر اسرائیل سرمست از نظامی‌گری در خاورمیانه به دنبال تحقق آرزوی خود در واشنگتن است. با وجود پرداختن هیات‌های اسرائیلی- آمریکایی به مسائلی همچون «تعرفه ۱۷ درصدی»، «آینده جنگ غزه» و «احتمال بازشدن مجدد جبهه شمالی»، اما به نظر می‌رسد دستورکار اصلی نتانیاهو در جریان دومین سفر به واشنگتن تمرکز بر تهدید اتمی ایران باشد. پیش از این اندیشکده‌های محافظه‌کار و اندیشه‌ورزانی برجسته مانند ریچارد نیفیو به دولتمردان آمریکایی توصیه کرده بودند با توجه به وضعیت محور مقاومت در منطقه غرب آسیا، احتمال حرکت ایران به سمت گزینه بازدارندگی کامل هسته‌ای وجود دارد. در این روایت دولت ترامپ ابتدا باید گزینه دیپلماسی را برای «آخرین بار» امتحان کند، اما اگر مذاکرات به نتیجه نرسد، باید به گزینه حمله نظامی به صورت جدی‌تری فکر شود. این «روایت ساختگی» سعی دارد تا سلاح هسته‌ای را آخرین خیز جمهوری اسلامی برای احیای «بازدارندگی» در برابر غرب و اسرائیل معرفی کند. این قرائت ضمن تایید ضمنی تضعیف محور مقاومت، بار دیگر پرونده «امنیتی‌سازی ایران» به روی میز کشور‌های منطقه بازخواهد گشت و آنها نسبت به تغییر موازنه امنیتی در منطقه حساس شدند.

پرونده اتمی ایران مهم‌ترین دستور کار ترامپ در کاخ سفید است. در حالی که برخی منابع از احتمال آغاز مذاکرات (احتمالا غیرمستقیم) میان تهران-وانشگتن خبر می‌دهند، مقامات صهیونیست، از اعضای کابینه تا اپوزیسیون، نگران «فرصت تاریخی» ضربه به برنامه اتمی ایران هستند. به گفته یک مقام ارشد اسرائیلی نخواسته نام وی فاش شود، «بی بی» در جریان دیدار با ترامپ قصد دارد در خصوص حمله به تاسیسات هسته‌ای ایران در صورت شکست گزینه دیپلماسی به تفاهم برسد. در عین حال برخی منابع آمریکایی خبر دادند که تل‌آویو تمایل دارد تا مفاد «توافق خوب» با ایران را برای ساکن جدید کاخ سفید شرح دادند. تکرار سناریوی لیبی یعنی برچیده شدن کامل برنامه اتمی ایران گزینه مطلوب برای رهبر حزب لیکود است. چنین خواسته جاه‌طلبانه‌ای در حالی تبدیل به مطالبه اسرائیل شده است که مقامات ایرانی صراحتاً اعلام کردند که با توجه به پیشرفت صنعت اتمی ایران، هرگونه توافق جدید با آمریکایی‌ها باید واقعیت‌های جدید را در نظر بگیرد. به بیان دیگر پذیرش ایده نتانیاهو از سوی ترامپ به معنای «بسته شدن در‌های دیپلماسی» و وارد شدن ایران- آمریکا به جاده‌ای تاریک و نامشخص خواهد بود. با وجود تمام گمانه‌زنی‌های مطرح شده در خصوص دیدار ویژه نتانیاهو با استیو ویتکاف و ترامپ، اما رئیس جمهور آمریکا در اظهاراتی قابل تامل از مذاکرات مستقیم میان تهران- واشنگتن گفت! وی پس از دیدار با نخست وزیر اسرائیل مدعی شد که مذاکرات مستقیم با ایرانی در سطح بالا از شنبه آینده آغاز خواهد شد!

یکی از مهم‌ترین فراز‌های سفر نخست وزیر اسرائیل به واشنگتن را می‌توان رایزنی در خصوص آینده جنگ غزه دانست. باراک راوید خبرنگار «آکسیوس» در خبری اختصاصی اعلام کرد که دونالد ترامپ در تماسی چهارجانبه با امانوئل مکرون، عبدالفتاح السیسی و ملک عبدالله دوم در خصوص آینده غزه و احتمال کوچ اجباری ساکنان به مذاکره پرداخته است. نکته جالب توجه آن است که رهبران فرانسه، اردن و مصر همزمان با ورود نتانیاهو به آمریکا در موضع مشترک اعلام کردند که مخالف هرگونه تغییر جمعیت در باریکه غزه هستند. برخی تحلیلگران معتقدند ترامپ- نتانیاهو قصد دارند علی‌رغم خواست رهبران یاد شده اراده خود را تحمیل کرده و چراغ اشغال کامل غزه را روشن کنند. نهایی شدن این معامله می‌تواند مقدمه‌ای برای الحاق کامل این باریکه در گام اول و سپس اشغال کرانه باختری از سوی راست گرایان صهیونیست باشد. پیش از این برخی وزرای نتانیاهو مانند اصموطریچ رهبر حزب «صهیونیسم مذهبی» خواستار عملیاتی شدن ایده «اسرائیل بزرگ» با اشغال کرانه باختری و نوار غزه شده بودند.

احتمال همگرایی استراتژیک واشنگتن و تل‌آویو می‌تواند به اتخاذ مواضع سختگیرانه‌تر علیه ایران منجر شود. ترامپ که پیشتر با خروج از برجام و اعمال تحریم‌های حداکثری رویکردی تهاجمی در پیش گرفت، اکنون با فشار نتانیاهو برای مقابله با «تهدید هسته‌ای ایران» و محدودسازی نقش منطقه‌ای آن در غزه و سوریه مواجه است. در چنین شرایطی احتمال تشدید تحریم‌های فراسرزمینی، افزایش فشار بر کشور‌های ثالث برای قطع همکاری با ایران و حتی اقدامات نظامی نمادین (مانند درگیری در خلیج فارس) وجود دارد. ایران نیز ممکن است با تشدید فعالیت‌های هسته‌ای (مانند افزایش غنی‌سازی اورانیوم به ۶۰ درصد)، تقویت هم‌پیمانی با محور مقاومت، یا پاسخ‌های نامتقارن در عرصه سایبری و منطقه‌ای واکنش نشان دهد.

با وجود گفتمان تهاجمی دولت‌های آمریکا- ایران نمی‌توان احتمال بازگشت به دیپلماسی را نادیده گرفت. شکاف میان واشنگتن و متحدان اروپایی در برجام، افزایش هزینه‌های اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و در عین حال پرهیز نیرو‌های میانه‌رو از هرگونه جنگی جدید در خاورمیانه می‌تواند زمینه‌ساز مذاکرات غیرمستقیم یا حتی مستقیم شود. نتانیاهو هرچند خواهان تضعیف ایران است، اما ممکن است با هدف کاهش تنش در غزه (به‌ویژه تحت فشار افکار عمومی بین‌المللی) و حل اختلافات تجاری با آمریکا (مانند تعرفه‌های سنگین بر کالا‌های اسرائیلی) خواهان صرفاً عملیاتی شدن «پلن بی» علیه جمهوری اسلامی شود.

تداوم «وضع موجود» با ترکیبی از تنش کنترل‌شده و مذاکرات غیررسمی است. در این حالت آمریکا و اسرائیل در عوض درگیری مستقیم، بر جنگ اقتصادی (مانند تشدید تحریم‌های بخش انرژی ایران) و جنگ امنیتی (مانند عملیات‌های سایبری یا ترور شخصیت‌های کلیدی) تمرکز می‌کنند. همزمان ایران نیز با حفظ سطحی از غنی‌سازی هسته‌ای (عبور از آستانه گریز هسته‌ای) تلاش می‌کند تا با تقویت روابط با چین و روسیه، هزینه‌های تحریم را کاهش دهد. موضوع غزه در این سناریو به ابزاری برای اعمال فشار متقابل تبدیل می‌شود. احتمال دارد اسرائیل با استفاده از نفوذ خود در کنگره آمریکا، طرح‌هایی را برای تحریم‌های ثانویه علیه شرکت‌های همکار با ایران پیش ببرد، حال آنکه ایران نیز با افزایش نقش آفرینی در تنگه‌های راهبردی هرمز و باب المندب، عمق استراتژیک خود را حفظ می‌کند. تحریم‌های اخیر وزارت خزانه داری آمریکا علیه شرکت‌های چینی، اماراتی، ایرانی و … حاکی از آغاز تدریجی دور جدید کمپین فشار حداکثری علیه اقتصاد ایران است. این سناریو هرچند از خطر جنگ تمام‌عیار می‌کاهد، اما با تداوم بی‌ثباتی در خلیج فارس و رشد گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه همراه خواهد بود.