به گزارش خبرنگار مهر، امروز سالگرد شهادت آیت الله سیدمحمد باقر صدر به دست رژیم سفاک صدام حسین است. او وارث یکی از بزرگترین خاندان‌های علمی تاریخ شیعه است.
شجره‌نامه خاندان صدر به امام موسی‌بن‌جعفر علیهماالسلام و از آن حضرت به رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم می‌رسد. افراد این خاندان این شجره‌نامه را با دقت و توجه حفظ می‌کنند و یکی از دیگری به ارث می‌برند. ویژگی این شجره‌نامه آن است که تمام مردان این خاندان تا جدشان امام موسی‌بن‌جعفر علیهماالسلام از علمای فاضل یا مراجع بزرگ بوده‌اند و این ویژگی چیزی است که کمتر در میان خاندان‌ها یافت می‌شود.
شجره نامه شهید صدر عبارت از این سلسله مبارک است: سید محمدباقر فرزند سید حیدر، فرزند سید اسماعیل، فرزند سید صدرالدین، فرزند سید صالح، فرزند سید محمد، فرزند سید ابراهیم شرف الدین، فرزند سید زین العابدین، فرزند سید علی نورالدین، فرزند سید حسین، فرزند سید محمد، فرزند سید حسین، فرزند سید علی، فرزند سید محمد، فرزند سید تاج‌الدین، فرزند سید محمد، فرزند سید عبدالله، فرزند سید احمد، فرزند سید حمزه، فرزند سید سعدالله، فرزند سید محمد، فرزند سید علی، فرزند سید عبدالله، فرزند سید محمد، فرزند سید طاهر، فرزند سید حسین، فرزند سید موسی، فرزند سید ابراهیم مرتضی، فرزند امام موسی بن جعفر علیهماالسلام.
شهید آیت الله صدر یکی از شخصیت‌های برجسته و تأثیرگذار تاریخ معاصر اسلام و شیعه به شمار می‌آید. او نه تنها به عنوان یک فقیه و اصولی بزرگ در دنیای اسلام شناخته می‌شود، بلکه به عنوان یک متفکر اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نیز در میان مسلمانان جایگاه ویژه‌ای دارد. فعالیت‌های علمی و فرهنگی او در زمینه‌های مختلف، به ویژه نوآوری‌های او در علوم اسلامی، تأثیرات عمیق و ماندگاری بر اندیشه‌های اسلامی و فقه شیعه گذاشته است.
نبوغ شهید صدر از همان کودکی خود را نشان داد. می‌گویند: وقتی او به سن ده یازده سالگی رسید دو گرایش در خانواده نسبت به ادامه تحصیل او وجود داشت که هرکدام از این انتخاب‌ها آینده او را به سمتی متفاوت می‌کشاند. از یک طرف مادرش او را تشویق می‌کرد در حوزه درس بخواند و زندگی طلبگی را انتخاب کند و از طرف دیگر مرحوم سید محمد صدر به او پیشنهاد می‌داد مسیری را انتخاب کند که دنیای او را تأمین کند و از زندگی حوزوی و فقر آن دور باشد.
آیت الله صدر نویسنده‌ای پرکار و مؤثر بود که آثار فراوانی در زمینه‌های مختلف علوم اسلامی تألیف کرد. او در این آثار، او به تحلیل عمیق مبانی فقهی و اصولی پرداخته و سعی کرده است تا با استفاده از روش‌های نوین، به تبیین مسائل پیچیده فقهی بپردازد.
آیت الله سید محمدباقر صدر در اغلب رشته‌های علوم اسلامی تبحر داشت. وی معتقد بود که باید در دروس حوزه‌های علمیه تحولی پدید آید و طلاب و روحانیون نباید فقط به درس‌های معمول فقه و اصول اکتفا کنند بلکه باید به مسائل علمی، فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی جدید آشنا شوند. به نظر وی کتاب‌های درسی موسوم در حوزه‌ها به ویژه در مبحث فقه و اصول، پیچیده و ناهماهنگ با شرایط روز بوده و به شیوه قدیمی‌است. در این کتاب‌ها مسائلی مطرح شده که امروزه به کلی منسوخ و متروک شده است و در این زمینه دست به تألیفاتی زد که ضمن ساده نویسی مطالب کتاب‌های قدیمی، آن را در طرحی نو و روشی جدید برای طلاب فقه و اصول به نگارش درآورد و بدین‌وسیله توانست تحول عظیمی در حوزه‌های علمیه به وجود آورد.
آثار او از این قرار است:
- فدک فی التاریخ
- غایة الفکر فی علم الاصول؛
- فلسفتنا؛
- اقتصادنا (اقتصاد ما)
- الاسس المنطقیه للاستقراء؛
- المعالم الجدیده للاصول
- بحوث فی شرح العروة الوثقی؛
- دروس فی علم الاصول، معروف به «حلقات»؛
- الفتاوی الواضحه، رساله عملیه شهید صدر است که در نوع خود سبک خاصی دارد؛
- المدرسه الاسلامیه؛
- بحث حول المهدی؛
- بحث حول الولایه؛
- الاسلام یقود الحیاه؛
- دور الائمه فی الحیاه الاسلامیه نظام العبادات فی الاسلام.
از سوی دیگر، آیت الله صدر در آثار خود به مسائل اجتماعی، سیاسی و اقتصادی نیز پرداخته و سعی کرده است تا فقه را با نیازهای روز جامعه تطبیق دهد. این تلاش‌ها به او این امکان را داد که به عنوان یک متفکر نوآور در تاریخ معاصر اسلام شناخته شود.
نوآوری در فقه و اصول
آیت الله صدر به عنوان یک فقیه نوآور، تأکید زیادی بر نیاز به بازنگری و نوآوری در فقه و اصول داشت. او باور داشت که فقه باید با زمان و نیازهای روز جامعه هماهنگ باشد و به همین دلیل به بررسی و تحلیل مسائل جدید اجتماعی و فرهنگی پرداخت.
ریشه‌یابی مباحث محور دیگر خلاقیت این عالم برجسته در علم اصول است. در اینجا منظور توجه و تمرکز شهید صدر بر پاره‌ای مباحث زیربنایی است که آثار و آن در مواضع دیگری از علم اصول آشکار می‌شود؛ در حالی که اهل علم اصول این گونه مباحث را به طور ضمنی و پراکنده مورد نظر قرار می‌دادند و هیچ گاه نگاه مستقل و خاص و بحثی متمرکز و منسجم راجع به آنها نداشتند.
در کار آیت الله سید محمد باقر صدر توجه به مباحث زیربنایی که همچون اصولی برای برخی قواعد اصولی دیگر هستند، محصول تقسیم‌بندی و عنوان‌بندی خوب برای مباحث و پیدا شدن جاهای خالی برای بحث در نظام قواعد اصولی است. از این رو پس از آنکه شهید صدر شکل سنتی مباحث را در مرحله خارج دنبال کرد، به هنگام تألیف حلقات الاصول به فکر ایجاد مباحث تمهیدی درباره ماهیت حکم شرعی و اقسام و احکام آن افتاد و در این باب از قاعده اشتراک، تفاوت حکم ظاهری و واقعی، تفاوت میان دو دسته از ادله احکام، یعنی امارات و اصول، مبادی احکام تکلیفی، تفاوت احکام تکلیفی و وضعی، تخطئه و تصویب، تضاد میان احکام تکلیفی، تنافی میان احکام ظاهری، تفاوت میان قضیه خارجیه و قضیه حقیقیه در جعل حکم و تعلق حکم به عناوین ذهنی، بحث و گفت‌وگو کرد تا بعدها از مبنای مختار خود در مباحث تابعه و به خصوص مباحث دلیل عقلی غیرمستقل بهره مند شود.
نظریه پردازی‌های اصولی دیگر خلاقیت ایشان در علم اصول است، یکی از نوآوری‌های او در زمینه فقه، ارائه تفسیرهای جدید از مفاهیم سنتی فقهی بود. او به بررسی موضوعاتی چون حق الطاعة پرداخت.
نظریه حق الطاعة در مقابل قبح عقاب بلابیان، نظریه‌ای است اصولی که با نام شهید صدر، توأم گشته است. گرچه در محافل علمی حوزه شنیده می‌شود بزرگانی نظیر مرحوم آیت الله سید محمد محقق داماد، قبلاً این نظریه را پذیرفته و بدان ملتزم شده‌اند، ولی در هر حال تبیین دقیق این نظریه و دفاع تمام از آن در مقابل نظریه مخالف یعنی «قبح عقاب بلابیان»، از برکات و آثار شهید صدر است. شهید صدر، هم در «حلقات الاصول» و هم در بحث‌های عالی خارج اصول که در تقریراتشان منعکس شده است، این نظریه را مطرح نموده و به خوبی بیان کرده‌اند. برخی از شاگردان ایشان هم در تعمیق این بحث کوشیده‌اند.
آیت الله صدر همچنین بر اهمیت اصول فقه و روش‌های استنباط تأکید داشت و به دنبال ارائه روش‌های جدیدی برای استنباط احکام شرعی بود. او معتقد بود که باید از روش‌های علمی و منطقی برای فهم بهتر متون دینی استفاده کرد و این رویکرد به طلاب این امکان را می‌دهد تا به چالش‌های جدید با نگاهی نو پاسخ دهند.
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی
آیت الله صدر با ارائه روش‌های نوین پژوهشی، به جوانان کمک کرد تا به درک عمیق‌تری از مسائل اسلامی و اجتماعی برسند. آثار او به ویژه در میان طلاب و دانشجویان، تأثیرگذار بوده و به شکل‌گیری تفکر انتقادی و نوگرایی در بین جوانان کمک کرده است. آیت الله صدر با تحلیل‌های خود در زمینه‌های سیاسی و اجتماعی، به بیداری اسلامی و آگاهی بخشی به مسلمانان کمک کرد. او با تأکید بر حقوق بشر و عدالت اجتماعی، به مسلمانان یادآوری کرد که باید در برابر ظلم و فساد ایستادگی کنند و برای تحقق اهداف اسلامی تلاش کنند
تأسیس مدرسه علوم اسلامی
گام دیگری که در راستای ایجاد تغییر در شرایط حوزه برداشته شد، تلاش فراوان شهید صدر برای تأسیس مدرسه علوم اسلامی بود که آیت‌الله سید حکیم به آن اشراف و نظارت داشت. این مدرسه اولین تلاش جدی به منظور سامان‌دهی وضعیت درسی حوزه و نخستین گام به‌سوی شیوه «مرحله‌بندی دروس حوزوی» به شمار می‌رفت.در هر حال نه جماعة العلماء و نه مدرسه علوم اسلامی (الدوره) هیچ‌کدام در مقابل مخالفت‌های شدید گروه‌هایی که این نوع نوآوری را دوست نداشتند، دوام نیاوردند. شاید نامه‌هایی که شهید صدر به سید محمدباقر حکیم نوشته به‌خوبی نشان بدهد که شهید صدر تا چه حد از دست این افراد و امثال آنها رنج کشید. شایان ذکر است که شهید صدر در این دوره یکی از آثار شگفت‌انگیز فکری خود یعنی کتاب «فلسفتنا» را به رشته تحریر درآورد. شهید صدر در این کتاب به مهمترین نیازهای فکری جهان اسلام پاسخ داده و با اندیشه الحادی مارکسیسم مبارزه کرده است؛ اندیشه‌ای که آن زمان بر بلوک شرق سلطه پیدا کرده بود.اینها مهمترین فعالیت‌هایی بود که شهید صدر بر اساس طرح همه‌جانبه‌اش در مرحله قبل از برعهده‌گرفتن مرجعیت، انجام داد.
این فعالیت‌ها و نوآوری‌ها، همواره در تاریخ تفکر اسلامی و شیعه به یادگار خواهد ماند و الهام‌بخش نسل‌های آینده خواهد بود. شهید آیت الله صدر به عنوان یک نماد از اندیشه و عمل اسلامی، همواره در یادها و دل‌ها جای خواهد داشت.
ارسال نظر شما
مجموع نظرات : 0 در انتظار بررسی : 0 انتشار یافته : 0